Leeshulp week 7

Op deze pagina zal iedere leesweek een leeshulp worden geplaatst. Een team van theologen uit verschillende kerken zal daarin gedachten meegeven die je kunnen helpen bij je leestocht.

Deuteronomium 5-34

Nieuw lied: ‘Geen woorden zonder daden’
Het boek laatste boek van de ‘Tora’ (de eerste vijf boeken van de Bijbel) heet Deuteronomium (‘voor de tweede keer de wet’). In de Hebreeuwse Bijbel kreeg het de naam ‘Debarim’ (‘woorden en daden’). Beide namen dekken de lading.
Mozes herhaalt hier opnieuw de meeste geboden en het gaat er telkens om de woorden in daden om te zetten. Woorden alleen betekenen niet veel. Daden alleen zijn gevaarlijk, zomaar dingen doen zonder verant-woord-ing geeft een hoop ellende. Het gaat er om in woord en daad je roeping te volgen: mens worden.
Waarom al die herhalingen? De mens is nogal hardleers daarom ook de joodse spreuk ‘vergeten is ballingschap, herinneren is verlossing.’

Wat moet je nu met al die regels en wetten?
Dat is een worsteling van veel christenen. Waarom hebben juist christenen daar last van?
Omdat het Jodendom berust op twee pijlers: een geschreven Tora (zoals we die vinden in de Bijbel) en een mondelinge Tora (de uitleg van de teksten o.a. te vinden in de Talmoed zie ook hier ). Die zijn voor hen gelijkwaardig. Christenen hebben alleen maar de geschreven Tora, de Bijbel.
In het Jodendom wordt over de Tora gezegd: de geschreven Tora is de hardere wet om ons geweten te vormen, de mondelinge Tora (de uitleg daarvan) is de leefbare Tora, gegeven om de samenleving te leiden. Geen van beide  kan zonder de ander. Jezus doet als jood zelf niet anders. Hij maakt de harde woorden leefbaar. Je zou ook kunnen zeggen dat de leer van Jezus de ‘mondelinge tora’ van de christenen is. Bij Jezus zie je dat in praktijk in o.a. Mat. 5:17-20 en Mat. 5:38-40.
Dat is denk ik ook de verklaring waarom er duizenden verschillende kerkgenootschappen zijn en joodse stromingen op 2 handen te tellen zijn. Christenen zitten vaak vast aan de letter en zijn verleerd met humor en afstand te kunnen praten over de Bijbel en God zoals de joden (en Jezus!) dat doen. Christenen zondigen nogal  eens tegen het gebod om van God geen versteend beeld te maken. Joden zijn veel toleranter in religieus opzicht, hebben ook niet zo de behoefte om anderen te overtuigen van hun eigen godsdienstig gelijk.

Het hart van alle wetten: de tien geboden, leefregels van God
In hoofdstuk 5 worden de tien woorden herhaald uit Exodus 20. Opvallend is vers 3. Niet met onze voorouders is dit afgesproken maar met ons, met iedereen die nu leeft. Over de  uitleg en toepassing van de 10 geboden zijn boeken vol geschreven en films gemaakt zie bijvoorbeeld hier.
Het begin van de 10 geboden is misschien wel het belangrijkst: ‘Ik ben de Heer… die jullie uit de slavernij heeft bevrijd.” Deze 10 leefregels zijn bedoeld om als bevrijd mens samen met elkaar en met God te kunnen leven. Waar de uitleg en toepassing van deze regels mensen juist weer slaaf maken, mis je het doel.

Wat zullen we eten?
Anders dan bij veel christenen is het dagelijkse joodse leven in alles veel meer doordrongen van het geloof. Dat blijkt ook bij wat op tafel komt. Hoe denkt de bijbel over vlees eten?
Als de Messias terugkomt worden we allemaal weer vegetarisch volgens de joden. Waarom? Dat staat in Genesis 1:29: Adam en Eva aten alleen biologische groenten en fruit.
Waarom eten de joden nu wel vlees?
Vlees eten is een concessie aan Noach (Genesis 9:3-4) bovendien mogen de joden in de woestijn alleen vlees eten als het eerst als offer is gebracht en wanneer het bloed op het altaar is gestort.
Wij vinden dat maar een hoop gedoe misschien, maar de zorg waarmee dat moet gebeuren houdt je ook ver van nodeloze wreedheid en confronteert tegelijkertijd met het menselijk tekort (de concessie van vlees eten).

Doe mij maar biefstuk
Waarom mag volgens de Tora niet alle vlees gegeten worden?
De mens mag niet alle vlees eten: want dat is daardoor een dieet voor de geest. Wat de Tora in de eetvoorschriften vraagt, is dat wij het lichaam zo zuiver mogelijk houden. Ook toen al was de gedachte ‘je bent wat je eet’. Vandaar ook al die voorschriften over reine en onreine dieren.
Tien zoogdieren mogen de joden eten. Herkenningstekens van koosjere (reine) dieren zijn gespleten hoeven en het feit dat ze herkauwen.
Waarom juist deze dieren?
Koosjere zoogdieren:
– zij eten geen vlees, maar zijn planteneters.
– zij zijn passief en niet gewelddadig.
Wat doet een koe – als prototype van het koosjere dier – de hele dag?
Kauwen en herkauwen. Koeien maken een weinig actieve indruk, zijn niet wild, doden geen andere dieren en zijn een toonbeeld van rust en vrede. Het typisch dierlijk instinct lijkt bij de koe weinig tot ontwikkeling te zijn gekomen. De bouw van de poot is niet geschikt om te doden.

No license to kill
Eén van de belangrijkste lessen van de Tora is, dat het in het leven veel meer gaat om wat wij zijn dan om wat we hebben. Alleen maar bezig zijn met ‘steeds meer’ in materiële zin laat weinig ruimte voor geestelijke groei. De Tora wil laten zien dat de mens mag leven in het vertrouwen dat, wanneer je naar Gods opdracht leeft, je alles krijgt wat je nodig hebt. Daarom zijn roofdieren verboden te eten! Roofdieren gaan erop uit om te doden en lijken fundamenteel ontevreden met wat de plantenwereld te bieden heeft. Symbolisch zegt een roofdier: ‘God zorgt niet goed voor mij, daarom moet ik voor mijzelf zorgen’. De spijswetten leren de mens ver te blijven van deze fundamentele ontevredenheid. Veel zijn is veel belangrijker dan veel hebben.
De herkauwende koe komt op ons tevreden over. Het beetje voedsel dat zij tot zich neemt, herkauwt zij telkens. Vertaald naar menselijk niveau betekent dit het besef dat je kunt leven zonder overdaad, een eye-opener ook voor nu in onze consumptiemaatschappij.

Het eindigt met een lied
Bijzonder is dat de Tora in het boek Deuteronomium aan het einde komt met een lied (hoofdstuk 32). Waar de woorden van God werkelijkheid worden, daar ga je zingen, ook al zit je nog midden in de woestijn! Moge dat ook voor ons gelden.

Jochem Stuiver, predikant Protestantse Kerk Maarssen, wijkgemeente Ontmoetingskerk
jhstuiver@ontmoetingskerkmaarssen.nl